Teknoloji ile Bütünleştirilmiş Fiziksel Aktivite Uygulaması 'ERGOFİS'

Bu çalışmada ofis ortamında oluşabilecek fiziksel olumsuz durumların engellenmesi ve çalışanların çalışma anında fiziksel aktivitede bulunmaları için Kocaeli Büyükşehir Belediyesi bünyesinde geliştirilen bilgisayar programının tasarlanması, uygulanması aşamalarının incelenmesi amaçlanmıştır.

Bu çalışmada belge tarama ve görüşmeye dayalı nitel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Görüşme yapılan kişiler Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin ilgili birimlerinde görev alan iki kişiden oluşmaktadır. Görüşme yapılan kişilere araştırmacı tarafından bilgisayar programının tasarlanması ve uygulanması aşamaları ile ilgili açık uçlu sorular sorulmuştur. Yapılan görüşme detayları, belgeler ve bilgisayar programının fikir aşamasından, uygulama aşamasına kadar olan süreçler sistematik bir şekilde aşama aşama değerlendirilerek detaylandırılmıştır.

Çalışmayı gerçekleştirmek üzere yapılan görüşmeler ve belge taramaları sonucunda; ofiste çalışan personelin fiziksel aktivite yapabilmesi için bilgisayar programının geliştirildiği, programın geliştirilmesi için komisyon kurulduğu, sağlık kurumları- sendikalar ile fikir alışverişinde bulunulduğu, programın belediye bünyesinde yer alan tüm bilgisayarlara yüklendiği ve kullanıma sunulduğu bulguları tespit edilmiştir. Bu bulguların yanında kullanıma sunulan ERGOFİS programının çalışanlar tarafından kullanımı ile ilgili sayısal durum (kaç kişi programda yer alan hareketleri yapıyor, hangilerini yapmıyor vb.) ve sonuçları üzerine memnuniyet veya memnuniyetsizlik durumunu sorgulayan herhangi bir bulguya rastlanılmamıştır.

Geliştirilen bilgisayar programının fikir aşamasından, uygulama aşamasına kadar olan süreçler incelenmiş, sürece ve uygulamaya yönelik öneriler sunulmuştur. Geliştirilen bilgisayar programının yaşam boyu fiziksel aktivite, egzersiz ve spor yapma alışkanlığı kazanmada beden eğitimi ve spor alanı için teknoloji ile bütünleştirilmiş çalışmalar açısından önemli olduğu görülmüştür.

Giriş

İşyerlerinde ofis ortamında, uzun süreli oturma, yanlış duruş, stres ve kötü ergonomiye bağlı olarak çalışma bir süre sonra ofis çalışanlarında kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarını ortaya çıkarmaktadır. Bu rahatsızlıklara bağlı olarak her geçen gün yaşam kalitesi biraz daha bozulmaktadır. Oysaki bu olumsuzluklar ergonominin desteklenmesi, çalışma sırasında kısa molalar verilmesi ve iş yerinde yapılabilecek temel fiziksel aktivitelerle önlenebilir görülmektedir.

Bilimsel çalışmaların sonuçlarına göre bedensel egzersizin psikososyal sağlığa yönelik doğrudan ve dolaylı etkileri bulunduğu birçok çalışmada ortaya koyulmuştur (1).

Amaç

Bu çalışmada ofis ortamında oluşabilecek yukarıda belirtilen olumsuz durumların engellenmesi ve çalışanların çalışma anında fiziksel aktivitede bulunmaları için Kocaeli Büyükşehir Belediyesi bünyesinde geliştirilen bilgisayar programının (ERGOFİS) tasarlanması, uygulanması aşamalarının incelenmesi amaçlanmıştır.

Yöntem

Bu çalışmada belge tarama ve görüşmeye dayalı nitel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Belgelere görüşme yapılan kişilerin referans vermesi ile ulaşılmıştır. Belgeler görüşme yapılan kişilerden temin edilmiştir.

Görüşme yapılan kişiler Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin ilgili birimlerinde görev alan iki kişiden oluşmaktadır. Görüşme yapılan kişilere araştırmacı tarafından ikisinin aynı yerde bulunduğu ortamda bilgisayar programının tasarlanması ve uygulanması aşamaları ile ilgili açık uçlu sorular sorulmuştur. Yapılan görüşme detayları, belgeler ve bilgisayar programının (ERGOFİS) fikir aşamasından, uygulama aşamasına kadar olan süreçler sistematik bir şekilde aşama aşama değerlendirilerek detaylandırılmıştır.

Bulgular

Çalışmayı gerçekleştirmek üzere yapılan görüşmeler ve belge taramaları sonucunda aşağıdaki bulgular elde edilmiştir.

ERGOFİS bilgisayar programını tasarlamaya ve uygulamaya neden gerek duydunuz ve nasıl karar verdiniz?

Belediyemiz bünyesinde yaklaşık olarak 2500 adet bilgisayar mevcut. Birçok iş ve işlem bilgisayar aracılığı ile gerçekleştirilmektedir. Belediyemizin kurum doktoru Bilgi İşlem birimimize gelerek bilgisayar kullanımına bağlı olarak masa başında uzun çalışma nedeni ile çalışan personelden bir çok sağlık şikayeti geldiğini bizlere bildirdi ve buna önlem olarak ne yapabiliriz dedi. Ayrıca bu şikayetler Kocaeli Büyükşehir Belediyesi İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulunda da gündeme gelmiş. Kurulda bir karar alarak bu sorunun çözümü için bir çalışma yapılmasını kararlaştırmıştır.

Kurum doktorumuzun ilk önerisi fiziksel aktivitelerin fotoğraf halinde çalışanların bulunduğu ofis ortamında görünür şekilde asılmasıydı. Bu önerinin çalışanlar için cazip bir uygulama olmayacağını düşündük. Eğer sağlık şikayeti bilgisayar kullanmaya bağlı oluşuyorsa bu şikayeti gene bilgisayar yolu ile çözelim dedik ve bilgisayar üzerinde çalışan bir egzersiz programı yapmaya karar verdik.

Belediye bünyesinde birçok işin bilgisayar aracılığı ile gerçekleştirildiği, bilgisayar kullanmaya bağlı olarak sağlık problemleri çıktığı, bilgisayar üzerinde çalışan bir egzersiz programı tasarlanmasına karar verildiği bulgularına ulaşılmıştır.

Bilgisayar programı yapmaya karar verdikten sonraki aşamalarda neler yapıldı?

Programı yapmaya karar verdikten sonra, bilgi işlem birimi bünyesinde bir komisyon kuruldu. Komisyonun şu kişilerden oluşmasına karar verildi. Proje belgeleri içerisinde de komisyon bilgileri belirtilmiştir.

Komisyon oluşturulduktan sonra, yapılan toplantılarda komisyon programın tasarlanması, uygulamaya geçmesi için bir dizi kararlar aldı ve uygulama adımları belirledi. Bu adımlar komisyon karar belgelerinde detaylı olarak mevcut.

Komisyon üretilen sorulara kendi içinden veya diğer sağlık kurumlarından, sivil toplum örgütlerinden (sağlık kurumları – sendikalar) destek alarak cevap aramıştır. Cevaplara göre programın tasarlanması sürecine devam edilmiştir.

Tablo 1. Komisyon Üye Bilgileri

Tablo 1, incelendiğinde komisyonun altı kişiden oluştuğu, komisyon üyelerinin ağırlıklı olarak bilgi işlem alanından olduğu görülmektedir. Beden eğitimi ve spor alanından veya diğer, programın gelişmesine katkı sağlayacak alanlardan kişilerin olmadığı görülmektedir.

Komisyonun yapmış olduğu toplantılarda belirlemiş olduğu iş ve işlemler aşağıda belirtilmiştir.

Komisyonun Belirlediği İş ve İşlemler

• Program nasıl olacak?
• Projenin uygulanabilirliği nedir?
• Amacına uygunluğu yönünde hangi adımların atılması gerekiyor?
• Uygulamayı kimler kullanabilir kimlere nasıl katkısı olur (Diğer Belediyeler Kamu Kurumları)
• Projeyi katkı sağlayacak ekstra fikirler var mı?
• Finansmanı nasıl sağlanacak?
• Tüm kullanıcılara nasıl ulaşılacak?
• Yaygınlaştırılması için neler yapılabilir?
• Hangi konularda problemler çıkabilir
• Kullanıma başlama sonrası destek nasıl olacak, kim verecek? (Belge 1.sf: 2)

Bilgisayar programının teknik özellikleri ve çalışması nasıldır?

Programın teknik olarak iki uygulaması vardır. Bunlar; genel konfigürasyonun yapılacağı Yönetim Modülü ve kullanıcıların makinelerinde çalışacak olan Client Modülü’dür. Yönetim Modülü Web Application olarak, Client Modulü ise Windows Application olarak tasarlanmıştır. Uygulamada gösterilecek videolar. Flv veya .swf dosya formatındadır. Her bir egzersiz hareketi için bir video dosyası vardır. Toplamda 18 adet hareket için 18 video dosyası vardır. Egzersiz hareketleri animasyon olarak yer almaktadır. Tüm egzersizler için modeller belirlenerek belli bir gruba hangileri olsun diye anket yapılmıştır. Anket sonucunda seçilen model üzerinde modelleme yapılmıştır.

Program tüm bilgisayarlara merkezi bilgisayar sisteminden yüklenmiştir. Yaklaşık olarak belediye bünyesinde bulunan 1200 bilgisayara yüklenmiştir. Merkezi server üzerinden hareketlerin sıralaması süresi ve ne kadar zamanda bir ekranda görüleceği sağlık danışmanı tarafından belirlenmiştir. Programın çalışması ise, program yüklenen bilgisayarda belirlenen aralıklarla (her 90dk) otomatik olarak ekrana açılarak, kullanıcıları hangi hareketleri ne kadar zaman nasıl yapacakları konusunda yönlendirmektedir. İsteyen personel iş yoğunluğuna veya isteğine göre “Esc” tuşu ile işlemi erteleyebilir. Program çalışma şekli çok basit ve herkesin kullanabileceği şekildedir.

Ayrıca, program ile ilgili sorulabilecek sorular ve destek için Bilgi Teknolojileri Şube Müdürlüğü bünyesinde bir destek ekibi oluşturulmuştur.

Programda (ERGOFİS) 18 hareketin (Şekil 1,2) yer aldığı, yaklaşık olarak 1200 bilgisayara programın yüklendiği, hareketlerin sıralaması ve süresinin doktor tarafından  belirlendiği ve ayrıca sorunlar ve destek için bilgi teknolojileri şube müdürlüğü bünyesinde destek ekibi oluşturulduğu bulguları elde edilmiştir (2).

Bilgisayar programı ile bu aşamadan sonra yapılacaklar nelerdir ve diğer eklemek istekileriniz?

Program (ERGOFİS) belediyemiz bünyesinde bilgisayarlara yüklendikten sonra teknik açıdan tüm destek sağlanmıştır. Sağlanmaya da devam etmektedir. Program ile ilgili dış birimlerden ve diğer yerel kurumlardan da tarafımıza talepler gelmektedir. Program ile ilgili aldığımız karar sonucunda ücretsiz isteyen herkese verebileceğiz. Program ile ilgili kullanıcılar ile ilgili bugüne kadar bir geri dönüş çalışması yapmadık. Fakat gelecek çalışmalarımızda kullanıcılarla ilgili memnuniyet ve memnuniyetsizliğe yönelik anket çalışmaları yapılacaktır. Programın diğer kamu kurum ve kuruluşlarında yaygın şekilde kullanılması için çalışmalar yapılacaktır. Programın daha aktif kullanılması için ayrıca çalışmalar planlanmaktadır.

Bilgisayar programı (ERGOFİS) teknik desteğin sağlandığı, dış birimlerden ve kurumlardan program kurulumu ile ilgili taleplerin geldiği, programın diğer kurumlarda yaygınlaşması için çalışmalar yapıldığı bulguları elde edilmiştir. Ayrıca program (ERGOFİS) ile ilgili kullanıcılara yönelik memnuniyet veya memnuniyetsizlik ölçümlerinin yapılmadığı bulgularına ulaşılmıştır.

Tartışma ve Sonuç

Belediye bünyesinde birçok işin bilgisayar aracılığı ile gerçekleştirildiği, bilgisayar kullanmaya bağlı olarak sağlık problemleri çıktığı, bilgisayar üzerinde çalışan bir egzersiz programı tasarlanmasına karar verildiği bulgularına ulaşılmıştır.

Günümüzde bireyler iş ve evdeki yaşantılarındaki zamanlarının birçoğunu oturarak geçirmektedirler. Özellikle çocukluk çağından başlayan yanlış oturma alışkanlıkları ile beraber hala devam eden uzun süreli hareketsizlik, bel ve omurga ağrıları uzun süreli yanlış oturmadan kaynaklanmaktadır (1).

Çalışmada belediye bünyesinde görülen sağlık sorunlarının sadece bu çalışmaya özgü değil birçok alanda uzun süre oturmaya bağlı olarak yaşandığını göstermektedir. Geliştirilen program (ERGOFİS) sadece belediye bünyesinde bir çözüm değil hayatın birçok alanında çözüm olabilir.

Tablo 1. incelendiğinde komisyonun altı kişiden oluştuğu, komisyon üyelerinin ağırlıklı olarak bilgi işlem alanından olduğu görülmektedir. Beden eğitimi ve spor alanından veya diğer programın gelişmesine katkı sağlayacak alanlardan kişilerin olmadığı görülmektedir. Komisyon üyelerinin meslek olarak çeşitlilik göstermesi programın gelişimine katkı sağlayacaktır.

Programda (ERGOFİS) 18 hareketin yer aldığı, yaklaşık olarak 1200 bilgisayara programın yüklendiği, hareketlerin sıralaması ve süresinin doktor tarafından belirlendiği ve ayrıca sorunlar ve destek için bilgi teknolojileri şube müdürlüğü bünyesinde destek ekibi oluşturulduğu bulguları elde edilmiştir. Program içerisinde yer alan hareketlerin uygun hareket olup olmadığı doktor tarafından belirlenmesi bir eksiklik olarak görülmektedir. Oysa beden eğitimi ve spor alanından uzmanlardan faydalanılması daha zengin ve daha doğru hareketlerin tespit edilmesi için yararlı olabilir.

Bilgisayar programı (ERGOFİS) için teknik desteğin sağlandığı, dış birimlerden ve kurumlardan program kurulumu ile ilgili taleplerin geldiği, programın diğer kurumlarda yaygınlaşması için çalışmalar yapıldığı bulguları elde edilmiştir. Ayrıca program (ERGOFİS) ile ilgili kullanıcılara yönelik memnuniyet veya memnuniyetsizlik ölçümlerinin yapılmadığı bulgularına ulaşılmıştır. Programın talep görmesi ilgiyi göstermekle beraber mevcut kullanıcıların ilgisinin ve sürekliliğin belirlenmemesi programın bundan sonraki gelişim sürecini etkileyecektir.

Sonuç olarak geliştirilen bilgisayar programının (ERGOFİS) fikir aşamasından, uygulama aşamasına kadar olan süreçler incelenmiş, sürece ve uygulamaya yönelik öneriler sunulmuştur. Geliştirilen bilgisayar programının yaşam boyu fiziksel aktivite, egzersiz ve spor yapma alışkanlığı kazanmada beden eğitimi ve spor alanı için teknoloji ile bütünleştirilmiş çalışmalar açısından önemli olduğu görülmüştür.

Öneriler

• Komisyon bünyesinde diğer destek verebilecek meslek gruplarından kişilerin yer alması, özellikle beden eğitimi ve spor alanından yararlı olacaktır.
• Program içerisinde yer alan hareketlerin şekilleri ve adları spor literatüründen faydalanarak yapılması daha doğru olacaktır.
• Kullanıcılara yönelik memnuniyet ve memnuniyetsizlik ölçümleri yapılmalıdır.
• Kullanıcıların özelliklerine göre (yaş, çalışma saati, mevcut spor yapma durumu) farklı hareket türleri planlanmalıdır.
• Programın geliştirilmesi sürecinde benzer program örneklerinden faydalanılmalıdır.

Kaynaklar

-          Zorba, E. ve Arkadaşları.,  Herkes İçin Spor, Morpa Yayınları, İstanbul, 2005.

-          2)www.ergofis.kocaeli.bel.tr (03 Ocak 2013'te erişildi.

-          Belge 1., Marmara Belediyeler Birliği Proje Önerisi, 2012

** Bu çalışma IV. Beden Eğitimi ve Spor Öğretiminde Yeni ve Yaratıcı Yaklaşımlar Sempozyumunda (25-26 Ocak 2013) poster bildiri olarak sunulmuştur.