İzmir 'Kemeraltı' ve 'Havagazı Fabrikası' restorasyon projeleri

Tarihi Kentler Birliği'nin 26 belediyenin proje ve uygulamalarıyla katıldığı 2008 yılı "Tarihi ve Kültürel Mirası Koruma Proje ve Uygulamalarını Özendirme Yarışması"nda İzmir Büyükşehir Belediyesi, "Kemeraltı" ve "Havagazı Fabrikası" restorasyon projeleri ile "Metin Sözen Koruma Büyük Ödülü"ne layık görüldü.

Ödüller, 22-24 Mayıs 2009 tarihlerinde Tarihi Kentler Birliği Beşiktaş Buluşması'nda sahiplerine verildi.

İzmir- Alsancak Havagazı Fabrikası

Fransızlar tarafından 150 yıl önce inşa edilen Alsancak'taki Havagazı Fabrikası restore edilerek İzmirlilere kazandırıldı. Sanayileşme sürecindeki İzmir'in sembol yapılarından biri olan tarihi Havagazı Fabrikası, İzmir Büyükşehir Belediyesi'nin restorasyon çalışmalarıyla, kentin önemli kültür merkezlerinden biri haline getirildi. Tarihi fabrika restorasyon ve çevre düzenleme çalışmalarının ardından, Aralık 2008 tarihinde İzmirlilerin hizmetine girdi.

Havagazı Fabrikası Restorasyon Projesi gereğince,  24 bin m^2'lik açık alan üzerindeki 2850 m^2'lik inşaat alanına sahip tescilli yapılar dışındaki tüm yapılar yıkıldı. Aslına uygun olarak restore işlemleri yapılan tescilli yapılar, "Gençlik Merkezi" olarak kullanılacak.

Fabrika sahasındaki dökümhane binası yenilenerek kafeterya olarak hizmet vermeye başladı. Alandaki depo binaları da sergi salonu ve sanat atölyeleri şeklinde düzenlendi. Ayrıca diğer tescilli yapılar, okuma salonu, satış birimi ve idari bina olarak kullanılmak üzere restore edildi. Alanın gerisindeki iki katlı betonarme bina da yeniden düzenlenerek yenilendi. Aynı çalışmalar çerçevesinde, Havagazı Fabrikası'nın simgesi konumunda olan dev bacanın iç temizliği yapıldı ve bacanın güçlendirilmesi için gerekli çalışmalar yapıldı.

Tarihi

Fransız "Laidloux and Sons" şirketi tarafından inşaatına 1862 yılında başlanan Havagazı Fabrikası, 1902 yılından itibaren şehrin havagazı ile aydınlatma sisteminin odak noktasını oluşturmuştu.

Kentte elektrikle aydınlanma devreye girene kadar kullanılan Alsancak'taki fabrika, İzmir'in çağdaş ve öncü kimliğinin bir göstergesi olarak da anılıyor. Güçlü bir ticaret ve liman kenti olan İzmir'de sanayinin gelişmesinde çok önemli rol oynadığı bilinen Havagazı Fabrikası, çok maksatlı kullanımlara uygun yeni düzenlemesi ile kentin en önemli cazibe merkezlerinden biri haline getirildi.

İzmir Kemeraltı Çarşısı

Tarihi 8500 yıl öncesine dayanan ve birçok medeniyete evsahipliği yapan İzmir, aynı zamanda dünyanın en büyük açık hava çarşılarından birisi olan tarihi Kemeraltı Çarşısı'na sahiptir. Bugün İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından tarihi dokusuna uygun olarak restore edilen tarihi Kemeraltı Çarşısı, hala İzmir'in en hareketli merkezi ve turistlerin ilk uğrak yeri olma özelliğini sürdürüyor.

Tarihi boyunca İzmir'in ticaret ve ibadet merkezi olan Kemeraltı'nda 200'ün üzerinde zanaatkar ve meslek grubu bulunuyor.

İzmir'in tarihi kent merkezi olan Kemeraltı ve çevresinin; rehabilite edilerek sosyal çöküntü alanı olmaktan kurtarılması, korunarak ve yeniden işlevlendirilerek geliştirilmesi, yaşatılması ve kentle, kentliyle bütünleştirilerek gelecek kuşaklara aktarılmasını hedefleyen İzmir Büyükşehir Belediyesi, 1. ve 2. derece arkeolojik sit alanları, doğal sit alanı ve kentsel sit + 3.derece arkeolojik sit alanını içeren bölgenin "Kemeraltı ve çevresi yenileme alanı" olarak ilan edilmesi için önce Konak Belediye Meclisi'nden, daha sonra da İzmir Büyükşehir Belediyesi Meclisi'nden onay almış, ardından Bakanlar Kurulu'nun da onay vermesi ile bölge, "Kemeraltı ve Çevresi Yenileme Alanı" olarak ilan etmiştir.

İzmir Büyükşehir Belediyesi Tarihsel Varlıkları Koruma Şube Müdürlüğü tarafından 2008 yılı başından itibaren hazırlanan ve İzmir 1 No'lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından onaylanarak çalışmalarına başlanan "Kemeraltı Anafartalar Caddesi Cephe Düzenleme Projesi" kapsamında 1. ve 2. etap çalışmaları tamamlanmış, 3. etap projesi bitme aşamasına gelmiştir. 2009 yılı ilk aylarından itibaren ise 4. etap ihaleye çıkılması planlanıyor.

Restorasyon kapsamında yapılanlar

Tarihi çarşıdaki mimari ve kültürel özelliği olan yapıların cephelerini restore etmek için başlatılan çalışmalar kapsamında ilk etapta; Kemeraltı'nın Konak girişinden itibaren 215 m'lik mesafede Hüseyin Efendi Kuru Kahvecisi ile 852 Sokak köşesindeki simitçiye kadar olan bölümünde bulunan toplam 49 parsel ve 72 işletmenin Anafartalar Caddesi'ne bakan cepheleri ile köşe parselleri restore edilerek yenilendi.

İkinci etap ise kuzeyde Kemeraltı Camii'nin hemen yanı başındaki sebilin bulunduğu 853 Sokak'tan başlayıp Başdurak Camii'nden bir sonraki adayı içine alan bölgeye kadar uzandı. Güneyde ise Salepçioğlu Hanı ve Kemer Plaza'nın bulunduğu bölgedeki yapıları içine alan cephe düzenleme çalışmaları, Kestelli Caddesi kavşağının ilerisindeki Halk Bankası'na kadar devam etti. Çalışmalar kapsamında, 250 m'lik mesafede 9 adada yer alan 93 parseldeki çok sayıda binanın cepheleri restore edilip düzenlenerek, yapıların tarihi ve mimari özellikleri görülebilir, algılanabilir bir hale getirildi. Bu kapsamda; Milli Kütüphane Caddesi'ndeki Güzel İzmir Hanı ile Hüseyin Efendi Kuru Kahvecisi'nin yanındaki 853 Sokak'ta yer alan dört yapının da cepheleri de düzenlendi.

Üçüncü etap çalışmaları kapsamında kuzeyde 875 Sokak, güneyde ise 919 Sokak köşesinden Havra Sokağı'na kadar olan alanda cephe düzenleme çalışmalarına devam ediliyor. Proje, Anafartalar Caddesi'nde 125 adet işletmenin yer aldığı 190 metrelik bir bölümünü kapsıyor.

Dördüncü etap çalışmalarının da projenin onaylanmasının ardından başlaması hedefleniyor.

Kemeraltı'nda tarihi binalarının cephelerini restore ederek düzenli ve estetik hale getiren İzmir Büyükşehir Belediyesi, "Üst örtü ve kent mobilyaları yarışması" açarak, tarihi açık çarşının üzerine esnaf tarafından kapatılan farklı malzemeden üst örtülerini kaldırrarak standart, estetik ve tarihi dokuyla uygun üst örtülerinin kullanılmasını hedefliyor. Bu kapsamda geçtiğimiz aylarda sonuçlanan yarışmada dereceye giren proje önerileri değerlendirilerek uygun bir planlamayla hayata geçirilecek.

Tarihi

İpek Yolu'nun batı ucundaki ticaret merkezi İzmir'de liman, bugün Kemeraltı'nda bulunan Hisar Camii'nin olduğu bölgeye kadar gelirdi. Limanın ağzında ise, 12. yy'da Bizanslılar tarafından kurulan İzmir Liman Kalesi bulunmaktaydı. Kale tarafından korunan limanın sağ kıyısında ise Frenk tüccarlarının dükkanları ve limanın iç kısmında da kervansaraylar bulunurdu. İpek Yolu'nu takip eden deve kervanlarıyla İzmir'e getirilen mallar bu hanlara indirilir, Ceneviz tüccarları aracılığı ile de limandan gemilere yüklenerek ihraç edilirdi. İşte bu bölgede var olan birçok tarihi mekana evsahipliği yapan İzmir'in ünlü Kemeraltı Çarşısı'nın oluşumu da oldukça ilginçtir. Tarihte bir iç liman olan Kemeraltı bölgesini, kaleyi almak için Yıldırım Beyazıt döneminde Osmanlılar çeşitli saldırılar düzenlemişler, ancak başarılı olamamışlardır. İzmir Liman Kalesi'ni düşürmek, 1402 yılında, iç limanı taşlarla doldurarak kaleyi savunmasız bırakan Timurlenk'e nasip olmuştur. Timur'un askerleri, Kadifekale sırtlarından sürükleyip getirdikleri taşlarla limanı doldurmuşlar, böylece sonradan Kemeraltı denilen yerleşim bölgesi oluşmuştur. Zaman içinde bu bölgede yerleşim gelişmiş, hanlar, hamamlar, camiler, kiliseler, havralar, şadırvanlar inşa edilmiştir. Bölge, bir ticaret merkezi olarak gelişmiştir. Kemeraltı Çarşısı'nda halen tarihten süzülüp bozulmadan günümüze kadar gelen bir yapı vardır. Kaynaklar, çarşının ismini, ana caddeyi boydan boya aralıklarla süsleyen "arasta" adı verilen kemerlerden aldığını bildiriyor.

Tarihi aks içinde yer alan Kadifekale, Roma Yolu, Antik Tiyatro ve Agora'yı canlandırma çalışmaları

İzmir Büyükşehir Belediyesi tarihi Kemeraltı Çarşısı'nda restorasyon çalışmalarını sürdürürken, aynı tarihi aks üzerinde bulunan Kadifekale, Roma Yolu, Antik Tiyatro ve Agora'yı da kapsayan 270 hektarlık alandaki tarihi yapıyı gün yüzüne çıkarmak ve bu tarihi bölgeyi birbirine bağlayacak kamulaştırma çalışmalarını yürütüyor. Bu kapsamdaki hanların restorasyonu ise Konak Belediyesi tarafından işbirliği çerçevesinde devam ediyor.

Tarihi aks için yapılacaklar

-          Agora ve çevresi "Arkeoloji ve Tarih Parkı" olarak düzenlenecek. Bu kapsamda Kadifekale Anafartalar Caddesi'ndeki cephe düzenleme projesi ile Antik Roma Tiyatrosu'nun, Agora ve çevresiyle bütünleştirilmesi, yaya aksı destekli açık alan yaratılması hedefleniyor. Ayrıca, Arkeoloji ve Tarih Parkı'nda sanatsal çalışma üniteleri, açık sergi alanları, seyir terasları gibi unsurlar yer alacak.

-          Kadifekale'den Agora-Bayramyeri'ndeki Roma Yolu ve Kemeraltı'nı da kapsayan 270 hektarlık alan, turizm bölgesi olarak geliştirilecek.

-          Yapılacak çalışmalarla Agora, İkiçeşmelik Caddesi'nden de görünebilir hale gelecek.

-          Konak'taki İzmir Arkeoloji Müzesi ve Etnoğrafya Müzesi'nden Kemeraltı-Agora- Basmane'deki Oteller Sokağı ve Kültürpark'ta bulunan Arkeoloji ve Sanat Müzesi'ne uzanan, içine Roma Yolu (Altın Yol), Antik Stadyum ve Kadifekaleyi de alan "kültür ve tarih" güzergahı oluşturulacak.

Tarihi Kentler Birliği Metin Sözen Koruma Büyük Ödülü

"Kemeraltı" ve "Havagazı Fabrikası" restorasyon projeleri,

İzmir Büyükşehir Belediyesi

"İzmir'in arkeolojik, tarihsel ve sosyo-kültürel kimliğinin simgesi niteliğindeki Kemeraltı'nın omurgasını, aynı zamanda Konak Meydanı ile Agora arasında bağlantı aksını oluşturan Anafartalar caddesini ele alan 'Kemeraltı Anafartalar Caddesi' projesi, farklı dönem uygarlıklarının kesişme alanı olan kent merkezinin kültürel mirasını bütüncül bir yaklaşımla değerlendirmesi nedeniyle ödüle uygun görülmüştür. Proje, İzmir Büyükşehir ve Konak Belediyesi'nin ortak katkıları ve çalışmalarıyla gerçekleştirilmiş olması nedeniyle de örnek bir çalışmadır. Ayrıca İl Özel İdaresi fonlarından yararlanılarak ve bölge esnafının desteği sağlanarak sürdürülen proje, kaynakların doğru kullanımı ile katılımcı ve paylaşımcı özellikler açısından da dikkat çekicidir. Yanı sıra, 'İzmir Havagazı Fabrikası Restorasyon ve Çevre Düzenleme' projesiyle de değerli bir endüstri mirasının teknolojik, sosyal, mimari ve bilimsel değere sahip birikimi günümüze aktarılarak geleceğe ulaşması sağlanmış, proje alanındaki yapılar sosyal ve kültürel amaçlı kamusal mekânlara dönüştürülmüş, çevre düzenlemesiyle kentle bütünleştirilmiştir.

Her iki projenin de kentsel mekânı kültürel mirasla birlikte bütüncül bir yaklaşımla değerlendirmesi, geçmişten gelen kültürel birikiminin geleceğe aktarılması açısından çok başarılı bir yaklaşım sergilemesi nedeniyle İzmir Büyükşehir Belediyesi Metin Sözen Koruma Büyük Ödülü'ne uygun görülmüştür". Tarihi Kentler Birliği