“İSKİ, mevcut su kaynaklarının daha verimli kullanılması için çalışıyor”

İSKİ Strateji Geliştirme Dairesi Başkanı Prof. Dr. Tuğba Ölmez Hancı

Su stresi, yağmur suyu hasadı, gri su, su tasarrufu… Bu kelimeler yabancı gelmedi değil mi? Uzun süredir hayatımızda olan bu kelimeler, bize çok şey söylüyor aslında farkında mıyız? Biz de e-Belediye dergisi olarak hem bu kelimelerin hem de 22 Mart Dünya Su Günü’nün anlam ve önemine dikkat çekmek için güzel şehrimiz İstanbul’un durumuna daha yakından bakmak, İstanbul nüfusunun temiz su ihtiyacının karşılanmasına yönelik İSKİ’nin çalışmalarını siz değerli okuyucularımızla paylaşmak istedik ve İSKİ Strateji Geliştirme Dairesi Başkanı Prof. Dr. Tuğba Ölmez Hancı ile bir araya geldik. İSKİ’nin su, iklim değişikliği, kuraklık ile ilgili çalışmalarını ve çevre dostu projelerini Prof. Dr. Hancı’dan dinledik…

Su açısından sınırlı kaynakları bulunan Türkiye’de, bilhassa İstanbul nüfusunun temiz su ihtiyacının karşılanmasına yönelik İSKİ’nin çalışmaları hakkında bilgi verir misiniz?

16 milyonluk İstanbul nüfusunun ve sanayinin günlük ortalama 3 milyon m³’lük su ihtiyacını karşılamak için İSKİ, Avrupa Yakası’nda Kırklareli’ne, Anadolu Yakası’nda Düzce’ye kadar uzanan farklı su havzalarından içme suyu temin ediyor. İSKİ, içme suyunun standartlara uygun olup olmadığını denetliyor, her gün 150-200 noktadan numune alınarak bilimsel platformlarda analiz ediyor ve aylık olarak içme suyu kalite raporu yayımlıyor. Şehre su temin eden arıtma tesislerinin çıkış suları ile hizmet alanı dahilindeki abonelere ulaşan şebeke sularının TSE-266 İçme ve Kullanma Suyu Standartları’na uygun olup olmadığı bakteriyolojik, fiziksel ve kimyasal birçok parametrenin ölçümü yapılmak suretiyle kontrol ediliyor. Ayrıca su rezervuarları, kuyu, kaynak ve vakıf sularının su kalitesi de takip ediliyor.

İçme suyu dağıtım hatları ile abone musluğuna ulaştırılan suyun, kaynağından itibaren gerek kalite gerekse de miktar açısından korunması, içme suyu arıtma tesislerinde yerel ve uluslararası standart ve kriterlere göre arıtılması, isale hatları ile dağıtım hatlarına iletilmesi ve şebeke hatları ile de abonelere dağıtılması aşamalarındaki tüm süreçlerde İSKİ’nin kurumsal ve idari yetki ve sorumlulukları bulunuyor.

İSKİ ayrıca, İstanbul il sınırları içerisinde mevcut durumda sağlanan su, atık su ve yağmur suyu hizmetlerinin çevresel açıdan sürdürülebilir hale getirilmesi; bu hizmetlerin uzun vadede topluma faydalı olabilmesi için kurumsal bir vizyon geliştirilmesi ve finansal açıdan bu gelişime katkı sağlanması amacıyla İçme suyu ve Kanalizasyon Master Planı’nı hazırlıyor. Proje kapsamında, üst ölçekli kısa, orta ve uzun dönemli planlama yapılması, akıllı bina/şehir konseptlerinin geliştirilebilmesi için gerekli olan politikaların belirlenmesi ve hizmet kalitesinin devamlılığı için ihtiyaç duyulan çok yönlü tedbirlerin alınması hedefleniyor. Master Plan hazırlık çalışmalarının 4 yıl (2018-2022) sürmesi planlanıyor ve hazırlanan planın 2053 yılına kadar sürdürülebilirliği hedefleniyor.

Master plan hazırlama faaliyetleri; 

• Su, 
• Atık Su,
• Arıtma, Yağmur Suyu ve Dereler ile
• Kurumsal Yapı 

olmak üzere beş başlıkta yürütülüyor. Su başlığı altında; su ihtiyacının belirlenmesine ve 2053 yılına kadar ham su ve temiz su açıklarının olup olmadığına yönelik kapsamlı çalışmalar sürdürülüyor. Ayrıca Türkiye ile birlikte İstanbul’un da “Su Stresi” yaşama riski, su kayıp-kaçak oranı ile ilgili hedef ve yaklaşımlar ile Suya Duyarlı Şehir anlayışının yaşamın bir parçası haline getirilmesi üzerine çalışmalar yürütülüyor. 

Su, Atık Su, Arıtma Yağmur Suyu Toplama Sistemi ve Dereler kısımlarında; mevcut sistemlerin incelenmesi, seçenekli planlama ve hidrolik model kurulması çalışmaları devam ediyor.

İSKİ’nin iklim değişikliği ve kuraklık konularında yürüttüğü çalışmalar nelerdir?

Taşkın ve kuraklık olarak su kaynakları üzerinde kendini hissettiren iklim değişikliği etkilerini tahmin edebilmek, su kaynaklarını iklim değişikliği etkilerine adapte edebilmek ve su kaynaklarının, iklim değişikliği etkileri karşısında kırılganlığını azaltmak amacıyla İSKİ çeşitli çalışmalar ve projeler tamamladı. Halen, bu alandaki ulusal ve uluslararası proje çağrıları takip ediliyor, çeşitli proje başvuruları ve proje geliştirme çalışmaları yapılıyor. Ayrıca geleceğe yönelik su temin ve dağıtım planlamalarının yapıldığı İSKİ Master Plan çalışmalarında, gelecekteki su arz ve talep dengesinin tahmin edilerek içme suyu yönetiminin planlanmasında, iklim değişikliği etkileri kaynaklı yağış ve akış değişiklikleri de dikkate alınıyor.

İSKİ bünyesinde devam eden İstanbul İçme suyu ve Kanalizasyon Master Planı kapsamında;

• İstanbul özelinde bugüne kadar gerçekleştirilmiş iklim değişikliği ve kuraklık konulu çalışmaların derlenmesi,
• Trend analizleri,
• Kuraklık şiddet analizleri ve kuraklık risklerinin değerlendirilmesi,
• İklim değişikliği ve kuraklığın mevcut ve potansiyel içme suyu kaynaklarına olan muhtemel etkilerinin belirlenmesi,
• İklim değişikliğine uyum ve kuraklık etkilerinin hafifletilmesine yönelik eylem ve çözüm önerilerinin belirlenmesi,

çalışmaları sürdürülüyor. Yapılan ön çalışmalar kapsamında iklim değişikliği ve kuraklığa yönelik olarak İstanbul özelinde alınması gereken önlemlerin bir kısmı aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

• Toplumun suya karşı hassasiyet konusunda bilinçlendirilmesi ve eğitilmesi; kişi başı su tüketiminin mümkün mertebede azaltılması,
• Su kaynaklarının verimli bir biçimde kullanılmasına ve sürdürülebilirliğinin sağlanmasına yönelik eylemler (kayıp-kaçak oranlarının mümkün mertebede azaltılması, tesis entegre işletme kapasitesinin ve performansının artırılması, su kaynakları havzalarında su kalitesinin korunmasına yönelik tedbirler, vb.),
• Meteorolojik, hidrolojik ve hidrojeolojik gözlem ağının geliştirilmesi ve mevcut gözlem ağının doğru ve eksiksiz ölçümler yapılacak şekilde çalışmasının sağlanması,
• Taşkın erken uyarı sistemlerinin geliştirilmesi,
• Kaçak yapılaşmanın önüne geçilmesi, taşkın tehdidi altındaki bölgede yapılaşmaya izin verilmemesi,
• Kuraklık izleme ve kuraklık erken uyarı sistemi kurulması ve buna yönelik istatistiksel araçların ve teknolojilerin sağlanması,
• Depolamalı tesislerin muhtemel kurak dönemlerdeki su arz güvenliğini sağlayacak şekilde tesis edilmesi,
• Suların geri kazanımı ve mor şebeke ile kentsel tarım, park ve bahçe sulamalarında kullanımı,
• Su hasadı ve gri su kullanımının teşviki,
• Entegre su yönetimi ve kentsel sürdürülebilirlik çalışmalarının desteklenmesi,
• Kurakçıl peyzaj ve bölgeye uygun ağaç tiplerinin seçimi,
• İSKİ’nin diğer kurumlar ile iklim değişikliği ve su kaynakları yönetimi projelerinin geliştirilmesi konusunda eşgüdümünün sağlanması ve kuvvetlendirilmesi
• İSKİ personelinin iklim değişikliği ve kuraklık konularında eğitimi.

***İklim değişikliği ve kuraklık konuları ile ilgili yapılan çalışmalardan bazı örnekler 8. soruda yer alıyor. 

İSKİ’nin su tasarrufu ile ilgili yürüttüğü çalışmalar nelerdir?

İklim değişikliğinden olumsuz etkilenen su kaynaklarımızın etkin yönetimi ve korunması için İSKİ Genel Müdürlüğü bünyesinde “Suyun Verimli Kullanımı ve Su Tasarrufu Yöntemleri Çalışma Kurulu” kuruldu ve sektör liderleri, belediyeler ve STK’ların katılımıyla üç ayrı “Su Verimliliği Çalıştayı” düzenlendi. Çalıştay akabinde tüm paydaşlarla işbirliğinin geliştirilip suyun tasarruflu kullanılmasına yönelik durum tespiti ve alınması gereken tedbirlere ilişkin bir rapor hazırlandı. Su verimliliği ve suyun tasarruflu kullanılmasına yönelik gerekli düzenlemelerin yapılması, standartların güncellenmesine ilişkin görüş ve öneriler Çevre Şehircilik Bakanlığı ve Türkiye Belediyeler Birliğine yazılı olarak bildirildi. Su tasarrufu konusunda çeşitli bilinçlendirme çalışmaları yapılıyor. Bilinçlendirici çalışmalar kapsamında, aylık 30 m³ ve üzeri su kullanan abonelerden başlamak üzere, yaklaşık %66 oranında su tasarrufu sağlayan, perlatörlerin ücretsiz dağıtımı gerçekleştirildi.

Bilindiği gibi yağmur suyu hasadı İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi’nde kabul edildi ve belirli metrekarelerin üzerinde bu sistem zorunlu hale geldi. Bunun için İSKİ ne gibi çalışmalar yapıyor?

Hayatın, özellikle insan yaşamının temel ihtiyaçlardan biri, alternatifi bulunmayan sudur. Su israfının önlenmesi, tasarruf önlemlerinin alınarak tüketiminin azaltılmasına ilişkin yürütülen çalışmalar, suyun sınırsız bir kaynak olmadığı dikkate alındığında canlı yaşamı yönünden büyük önem arz ediyor. İSKİ, suyun tasarruf edilerek mevcut su kaynaklarının daha verimli kullanılması için çalışmalarına hız kesmeden devam ediyor. Bu amaçla 22.02.2020 tarihinde “Yağmur Suyu Hasadı ve Gri Sudan Elde Edilen Geri Kazanım Suyuna İlişkin Hususlar” konulu uygulama esasları yayımlandı.

İSKİ, 1 Mart 2021 tarihinden itibaren, 30.000 m²’nin üzerinde toplam inşaat alanı olan yapılarda gri su projesi ve 1000 m²’nin üzerindeki parseller için, yağmur suyu hasadı proje onayı zorunluluğu getirdi.

Altyapı çalışmalarınız hakkında bilgi verir misiniz?

İSKİ, veri girişlerinin daha hızlı ve şebeke bütünlüğü içerisinde yapılmasını hedefleyen, her türlü GIS Analizi, modelleme ve senaryo yönetimi, tematik harita üretimi vb. işlevlerini yerine getirebilecek şekilde tasarlanan, “İSKABİS” adında bir altyapı bilgi sistemi teknolojisine sahiptir. “İSKABİS”, İstanbul içme suyu, atık su-yağmur suyu altyapı ve üstyapı tesislerinin konumsal olarak sorgulanabildiği, muhtelif network analizleri ile modelleme çalışmalarının yapılabildiği bir coğrafi bilgi sistemidir.

Abonenin sağlıklı suya kesintisiz ulaşmasını öncelikli hedef kabul eden İSKİ, su iletim ve dağıtım hatlarındaki su kayıp-kaçaklarının tespit edilerek kabul edilebilir oranların altına düşürülmesi çalışmalarını sürdürüyor. Bu amaçla, Asya ve Avrupa Su Kayıpları ve Basınç Yönetimi Şube Müdürlükleri kuruldu. İstanbul’da izole alt bölgeler (DMA) oluşturularak basınç dengeleme çalışmaları yapılıyor.

Teknolojik gelişmeler yakından takip ediliyor, araştırma ve geliştirme faaliyetleri gerçekleştiriliyor, suyun içme suyu dağıtım hatlarında kalite ve miktar açısından korunması sağlanıyor. İstanbul’da içme suyu şebekelerimizde dayanıklılık, sızdırmazlık, uzun ömür gibi özellikleri göz önünde tutuluyor. Şebekelerimizde bu faktörler göz önünde bulundurularak düktil font borular kullanılıyor.

Ayrıca İstanbul’a nefes aldıracak yeşil alan, sosyal alanlar, yürüyüş ve bisiklet yolları ile herkesin vakit geçirebileceği alanlar olan yaşam vadileri projelerinde dere ıslah çalışmaları, derelerin etrafındaki alanların peyzajlarında planlama çalışmaları, atık su ve yağmur suyu hatları inşaat çalışmaları, su depoları inşaat çalışmaları ve diğer altyapı çalışmaları gerçekleştiriliyor.

***Altyapı çalışmaları ile ilgili bazı örneklere 8. soruda yanıt verilmiştir. 

Yağmur suyu hasadı için pilot alanlar oluşturuldu mu?

İSKİ, yeni yapılacak olan şube binalarını yeşil bina konsepti ile projelendirdi. Ancak sertifikasyon proje, yapım ve işletme ile tamamlandığından henüz sertifikaları alınmadı. Binalarda yağmur suyu hasadı ve gri su kullanımı planlandı. Yeşil çatılı olarak planlanan Küçükçekmece Şube Müdürlüğü Hizmet Binası örnek verilebilir.

Küçükçekmece Şube Müdürlüğü Hizmet Binası

Bu sistem için teşvik olacak mı?

İSKİ Genel Müdürlüğü Sıhhi Tesisat Eğitim ve Uygulama Esasları Yönetmeliği’nde bu konudaki teşvikler belirtiliyor.

Yağmur sularının hasadı ve depolanarak kullanımına ilişkin hususlar:

MADDE 15 - (1) Yağmur Sularının Hasadı ve Depolanarak Kullanılması
a) Yağmur sularının hasadı ve depolanması halinde; Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ve diğer yönetmelikler, mevzuat hükümleri ve teknik standart dökümanlarında belirtilen kalite kriterlerinin sağlanması halinde bina içerisinde ve dışında kullanma suyu (ev temizliği, yangın söndürme, çamaşır yıkama, bahçe sulama, havuz doldurma, tuvalet yıkama, araç yıkama, soğutma kuleleri ve endüstriyel işlemlerin gerçekleştirildiği alanlar) veya arıtılarak çeşitli amaçlarda kullanılması teşvik edilir.
b) Yağmur sularının depolanarak kullanma amaçlı kullanılması halinde; tüketilen her bir m³ su üzerinden alınan kullanılmış suların uzaklaştırılması bedeli abonenin ait olduğu tarifenin %25’i olarak belirlenir.
c) Yalnızca, bahçe sulama ve yangın söndürme de kullanılan yağmur suyu aboneliklerinden kullanılmış suların uzaklaştırılması bedeli alınmaz.

İSKİ’nin çevre dostu projeleri nelerdir?

Kamu yararına İstanbul halkına verdiği hizmet sırasında “insana ve yaşadığı çevreye” saygı ilkesini benimseyen İSKİ, kaynağından kullanıcısına su döngüsünü etkin yönetmek misyonu ve suya duyarlı şehirde bütüncül su yönetimi vizyonu ile çalışmalarının sürdürülebilirliğini sağlamak için aşağıda verilen ilkeler doğrultusunda faaliyetlerini sürdürüyor. 

İSKİ Çevre Politikası:

• Abonelere verilen hizmet kapsamında ham su temininden, atık suların deşarj edilmesine kadarki tüm aşamalarında, faaliyetlerin yaşam döngüsü içerisinde operasyonel kontrollerini yaparak doğal kaynak kullanımını azaltmak, kirliliğin önlenmesi için gerekli kontrolleri yapmak.
• Uygunluk yükümlülüklerini yerine getirmek ve sürekliliğini sağlamak için gerekli altyapıyı temin etmek.
• Tüm prosesler ile ilgili riskleri ve çevre boyutlarını belirleyerek, çevre dostu teknolojiler kullanılmasını sağlamak.
• Mevcut varlıklarda yapılacak değişikliklerde veya yeni yatırımların planlanmasında çevre faktörünü göz önünde bulundurarak çevresel riskleri minimize etmek.
• Çevre bilincini artırmak için çalışanlara ve alt yüklenicilere eğitimler vermek, ilgili taraflar ile uygun iletişim ağlarını kurarak sosyal sorumluluk bilinci ile çevre ile ilgili iyi uygulamaları paylaşmak ve yaygınlaştırmak.
• Çevre için amaç ve hedefler koymak suretiyle, sürekli performansları değerlendirmek, sürekli iyileştirmeyi ve geliştirmeyi sağlamak.

Çevre politikasına uygun şekilde faaliyetlerini sürdüren İSKİ’nin çevre dostu projeleri oldukça fazladır. Bunlardan bazıları;

1) İklim Değişikliğinin İstanbul ve Türkiye Su Kaynakları Geleceğine Tesirleri Projesi (2008-2010): Projede iklim değişikliği sonucu İstanbul ve Türkiye’de yağışların ve yağış - akış ilişkilerinin değişimi ile bunların yer ve zaman bazında hidrolojik boyutlarının değişimi hesaplanarak gelecekteki su yönetiminin daha sağlıklı bir şekilde yürütülmesi hedeflenmiştir. Dünyada değişik merkezlerde yapılan atmosfer dinamiği modellerinden elde edilen sonuçların İstanbul’a uyarlanması ile 2000-2050 yılları arasını kapsayan dönemde ortaya çıkabilecek taşkın ve kuraklık riskleri, yağış sıklık ve şiddetleri için modelleme çalışmaları yapılmış, iklim değişikliği ile mücadele edebilmek adına farklı yerel yöntem ve yaklaşımlar ortaya çıkarılmıştır.
2) Su temin sisteminde arz güvenliğini artırıcı ve kuraklık riskini azaltıcı nitelikteki su iletim hatları inşaat çalışmaları,
3) Yaşanan kuraklıklarda barajlar arası su transferi sağlama amacıyla barajlar arası enterkonnekte sistem kurulması,
4) SCADA destekli basınç denetiminin, hidrolik modelleme ile entegre “izole alt şebekeler” üzerinden mikro ölçekli su kaybı analizi uygulamaları,
İstanbul genelinde, “İçme suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği” hedeflerinden (<%30) daha iyi bir performans sağlanmış bulunmaktadır. (İSKİ Faaliyet Raporu, 2018) (İSKİ su temin sistemindeki gelir getirmeyen su oranında sağlanan %1’lik azalma ~30.000 m³/gün (~11x106 m³/yıl)’lık ilave kaynağa karşı gelmektedir.)
5) Su yönetimi ile kayıp kaçakların azaltılması hedefiyle gerçekleştirilen akıllı şebeke uygulamaları: İzole alt bölgelerde (DMA) akıllı sayaç uygulaması, İçme Suyu Bilgi Yönetim Sistemi’nin İSKABİS tabanlı kurulması, işletilmesi ve işletme ile ilgili kritikleri kapsayan eğitimlerin alınması,
6) Arıtılmış atıksuların yeniden kullanımı (sulama, sanayi proses suyu) uygulamaları,
7) Buharlaşmanın azaltılması için yapılan çalışmalar ve uygulamalar,
8) İSKİ tesislerinde yenilenebilir enerji kullanımını artırmak üzerine çalışmalar (Biyogazdan enerji eldesinin artırılması, güneş ve rüzgar enerjisi sistemleri uygulamaları),
9) Taşkın kontrolü ve dere ıslah çalışmaları,
10) Su verimliliği ve tasarrufu konusunda bilinçlendirici çalışmalar kapsamında, aylık 30 m³ ve üzeri su kullanan abonelerden başlamak üzere, yaklaşık %66 oranında su tasarrufu sağlayan, perlatörlerin ücretsiz dağıtımı şeklinde sıralanabilir.