Üsküdar Belediyesi’nin Geri Dönüşümdeki Enerji Ayak İzi

Salih UZUN
Üsküdar Belediyesi Temizlik İşleri Müdürlüğü, İstanbul Türkiye

Özet

Ülkemizin ve çevremizin geleceği açısından, ambalaj atıklarının planlı bir şekilde toplanması ve çevreye zarar verecek şekilde doğrudan ve dolaylı olarak alıcı ortama verilmesinin önlenmesi gerekmektedir. Ancak mevcut yönetimlerin dışında, ülkemizin farklı kültürel, toplumsal özelliklerine, tüketim alışkanlıklarına ve yaşam tarzına uygun çözümlerin üretilmesiyle mümkündür. Tüm atık üreticilerinin de sisteme dâhil edildiği, ekstra hiçbir maliyet, insan gücü ve araç kullanılmadan geri dönüştürülebilen atıkların toplanması için harcanan enerjiden tasarruf edilmelidir. Enerji verimliliğini ve geri dönüştürülebilen atıklardan enerji kazanımını da esas alan bu çalışmada, Üsküdar ilçesinde şuan uygulamada olan ve ilgili sürecin devam ettiği proje ele alınarak incelenecektir.

1. GİRİŞ

Nüfus artışı, sanayileşme, kentleşme, teknolojik gelişme ve hızla değişen tüketim alışkanlıkları sonucu ortaya çıkan katı atıklar, çevre ve insan sağlığına olumsuz etkileri nedeniyle önemli bir çevre sorunu olarak ortaya çıkmaktadır. Geri dönüştürülebilen malzemelerin kullanılması, iklim değişikliği ile mücadele edilen bu zamanlarda enerji tasarrufu yapılması gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Belediye olarak evsel katı atıkların ve geri dönüştürülebilen atıkların toplanmasından bertaraf edilmesine kadar olan sürecin en ekonomik şekilde yapılarak geri dönüştürülebilen atıkların hammadde olarak kullanılması sağlanmaktadır. Ayrıca, enerji tasarrufu sağlanarak temizlik araçlarının yakıtından da tasarruf edilmektedir. Evsel katı atıkların ağırlıkça yaklaşık yüzde 30’unu, hacimce yaklaşık yüzde 50’sini ambalaj atıkları oluşturmaktadır.(Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı,2014) Ambalaj atıkları, geri dönüştürülebilir atıklar olup; bu tür atıkların deponi alanına gönderilmesi, bazı materyallerin yaşam döngüsünün kısaltılması, bu materyallerin yeniden çıkarılıp, işlenip, tüketicilere sunulması için enerji harcanması ve tabii sera gazı emisyonlarının da arttırılması anlamına gelmektedir. Bu nedenle, iklim değişikliği ile mücadele bakımından uygun, sürdürülebilir bir atık yönetim sistemi, ambalaj atıklarının diğer atıklarla karışmadan kaynağında ayrı toplanmasını ve organize bir yapılanma (ikili toplama) kapsamında geri kazanımını gerektirmektedir.(ÇŞB,2011)

2. BELEDİYELERDEKİ MEVCUT KATI ATIK (ÇÖP) TOPLAMA SİSTEMİ

Katı atık hizmetleri, katı atığın toplanması, taşınması, geri kazanılması, değerlendirilmesi, bertaraf edilmesi ve zararsız hale getirilmesinden oluşmaktadır. Burada en önemli işlem, katı atığın kaynağında ya da çöp depolama alanında ayrıştırılması ve geri kazanılmasıdır. Bilimsel ve ekonomik verilere göre iklim değişikliğinden kaynaklanan riskler, gelecekteki küresel refahı tehdit ederken çevresel, ekonomik ve sosyal etkilere neden olmaktadır.  Bu riskleri en düşük seviyelere indirmek için katı atıkların toplanmasından bertaraf edilmesine kadar geçen süreçteki işlemlerden sonra,  geri kazanılan kısmı ile çevre ve insan sağlığı açısından zararsız hale getirilmektedir. Bu sayede hem enerji tasarrufu sağlanmakta hem de ekonomiye katkı sağlanmaktadır. Belediyeler katı atıkların toplanması hizmetleri konusunda yetki ve sorumluluğa sahiptir. Kamu tarafından finansmanı sağlanan mal ve hizmetlerin üretiminin özel firmalar tarafından sağlanması, karşımıza genellikle götürü bedel usulü ihale yöntemi ile katı atıkların toplanma yöntemi olarak çıkmaktadır.

2.1 Götürü Bedel Usulü  (Tonaj Usulü) Katı Atık (Çöp) Toplama İhalesinin Avantajları

Katı atık toplama hizmeti yüklenici firmalara yaptırıldığında araç-gereç, personel ve organizasyon gibi yükler ortadan kalkmaktadır. Bu ihale sisteminde belediyelerin katı atık hizmet alımını en ucuza temin ettiği varsayılmaktadır.

2.2 Götürü Bedel Usulü (Tonaj Usulü) Katı Atık (Çöp) Toplama İhalesinin Dezavantajları

Katı atık toplama hizmetinin götürü bedel usulü ile ihale edilmesi, birinci önceliği insan geleceği olmayıp kar amacı güden yüklenici firmaya bırakılması demektir. İhaleyi alan yüklenici firma, maliyetleri en aza indirme düşüncesinde olacağından ve çevresel riskler öncelikli gündeminde olmadığından doğal olarak hizmet kalitesini düşürmektedir. Belediye, katı atık toplama hizmetlerine ilişkin tüm organizasyon yeteneğini kaybederek yüklenici firmalara mahkûm hale gelmektedir. Belediyelerin de yüklenici firmadan katı atık toplama hizmetine ait yeterli bilgi ve iletişimi sağlamaları her zaman mümkün olamamaktadır. Belediyeler, katı atık toplanması hizmeti için götürü bedel usulüne göre tonaj başına birim fiyat olarak ödemektedirler. Bu nedenle, herhangi bir nedenden dolayı bir sokağın alınamayan evsel atığı bir sonraki gün alındığında yüklenici firmanın topladığı katı atık tonaj miktarı değişmediği için evsel atığın bir gün sokakta kalması yüklenici açısından bir sakınca doğurmamaktadır. Fakat belediye için insan ve çevre sağlığı açısından ciddi bir sorun teşkil etmektedir. Vatandaşın sokağa, ayrı ayrı çıkartmış olduğu evsel atık ve ambalaj atıklarının tonaj mantığı ile katı atık araçlarının içine katıldığı görülmekte ve Türkiye’deki geri dönüşüm sisteminin gelişmesinin önündeki en büyük engel olarak durmaktadır. Geri dönüştürülebilen atıkların evsel atıkların içine karışarak çöp deponi alanına gitmesi ile doğal kaynakların tükenmesine neden olmaktadır. Bu ise geri dönüştürülebilen atıkların hammadde olarak kullanılmasını engellediği gibi daha fazla hammadde ihtiyacını doğurmakta ve bunun sonucunda da enerji verimliliği yerine enerji israfına sebep olmaktadır.

2.3 Araç ve Personel Kiralama Hizmet Alımı İhalesi Avantajları

Katı atık toplama hizmetinin araç ve personel kiralama usulü ile ihale edilmesi ile belediye,  katı atık toplama hizmetinin yürütülmesinde daha etkin, daha efektif ve enerji tasarrufu açısından daha verimlidir. Belediyenin kendi araç ve personelinin kullanılması hizmet kalitesi açısından bu çalışma içinde değerlendirilmiştir. Belediyeler kar amacı gütmedikleri için hizmet amacı ile vatandaş memnuniyeti, insana ve çevreye değer verme odaklı çalışmaktadır/ çalışmak zorundadır. Katı atıkların sokaklardan toplanması ve aktarma tesisine kadar geçen süreçte tüm organizasyon tek elden yürütülerek hizmet kalitesi ön plana çıkarılmaktadır. Belediyeler katı atıkların toplanmasında vatandaşın istek ve taleplerine karşı birebir sorumludur. Geri dönüştürülebilen atıklar, bu sayede katı atıkların içine karışmamış ve çöp depolama alanlarına gitmemiş olmaktadır. Kaynağında ayrıştırma yapılarak geri kazanılmış ve hammadde ihtiyacını azaltmış olmakla beraber enerji harcanması yerine enerji tasarruf edilerek ekonomiye katkı sağlanmaktadır.

2.4 Araç ve Personel Kiralama Hizmet Alımı İhalesi Dezavantajları

Belediyenin kendi araçlarını kullanması durumunda meydana gelen arıza, tamir ve bakım ile ilgili, mevzuattan kaynaklanan gecikmeler ve aksaklıklar olmaktadır. Organizasyonun tüm sevk ve idaresi belediye tarafından yönetilmesi durumu ortaya çıkmaktadır

3. AMBALAJ ATIKLARININ MEVZUATTAN KAYNAKLI UYGULAMADA YAŞANAN SIKINTILAR

3.1 Ambalaj Atıklarının Toplanmasında Sokak Toplayıcılarının Rolü

Mevcut olan toplama sisteminde, sokak toplayıcılarının ve hurdacıların büyük bir rolü vardır. Sokak toplayıcıları aslında çevrenin gizli kahramanlarıdır. Yasal bir zorunluluk olmasına rağmen yetersiz altyapı nedeniyle kaynağında ayrıştırma işlemi yapılamadığından bu ayrıştırma ilk olarak sokak toplayıcıları tarafından yapılmaktadır. Bu şekilde, kendilerine istihdam sağlamakta ve katı atıkların içindeki geri dönüştürülebilen atıkları kurtararak ekonomiye katkı sağladıkları gibi enerji maliyetlerinin azalmasına da sebep olmaktadırlar. Fakat atıkların çevreye yayılması gibi durumlar nedeniyle, çevre ve insan sağlığı üzerinde de olumsuz etkileri olmaktadır. Lisanslı işletme ile sokak toplayıcılarının topladıkları geri dönüştürülebilen atıkların, miktar olarak birbirine eşit olduğu düşünülmektedir. Sokak toplayıcılarını, sistemden uzaklaştırmak yerine şartlarının iyileştirilerek sisteme dahil edilmesi uygun olacaktır. Çünkü ambalaj atıklarının kaynağında ayrıştırılmış olması sağlanacağından, geri dönüştürülebilen atıklar, çöp depolama alanlarına gitmeyerek hammadde olarak kullanılacaktır. Sokak toplayıcıları bu toplama sitemi için mihenk taşlarıdır. Bakanlık, belediyeler, TAT lisanlı işletmeler, yetkilendirilmiş kuruluşlar ve gönüllüler tarafından da yeterince bilgilendirilmeyen vatandaşın, çöpe attığı ve belediyenin de ayrı olarak toplamada yetersiz kaldığı geri dönüşebilen atıklar, sokak toplayıcıları tarafından toplanmaktadır.(ÇOB, 2009a)

3.2 Poşet Dağıtarak Geri Dönüşüm Toplama

Kaynakta ayrı toplama maliyetlerinin önemli bir kısmını geri dönüşüm poşetlerinin dağıtılması ve toplanması oluşturmaktadır. Ayrıca, ücretsiz olarak dağıtılan poşetler vatandaş tarafından kişisel amaçları doğrultusunda evsel atık atılarak kullanılmaktadır. Bu nedenle, poşetle toplama sistemi kaynak israfına neden olmakla beraber, yeni bir ambalaj atığının oluşumuna da sebebiyet vermektedir. Genel olarak toplama maliyetlerinin artışına ve hammadde tüketilmesine neden olan bu durum, aynı zamanda sistemin sürdürülebilirliğinin ve yaygınlaşmasının önüne geçmektedir.(ÇOB, 2009a)

4. ÜSKÜDAR BELEDİYESİNİN ENTEGRE VE SÜRDÜRÜLEBİLİR ATIK YÖNETİMİ SİSTEMİ

4.1 Ambalaj Atıklarının Toplanmasındaki Ülkemizdeki Mevcut Durum

Türkiye’de ambalaj atıklarının toplanması, kapı önünden karışık olarak ve poşetli sistemle yapılmaktadır. Toplama sistemini desteklemek üzere geri dönüşüm kutuları ve konteynerler kullanılmaktadır. Atıkların kaynağında ayrı toplanmasına yönelik olarak standart dış mekân konteyneri ve iç mekân kutu temini sağlanmaktadır. Ambalaj atıklarının toplanması için hanelere dağıtılan mavi poşetler, belediyeler ile sözleşmesi olan lisanslı firmalar ve/veya belediyeler tarafından temin edilerek toplama yapılmaktadır. Atıkların kaynağında ayrı toplanmasına yönelik sürdürülen faaliyetler, konutlarda kapıdan birebir bilgilendirme, okullarda eğitimler, iş yerleri, kamu kurumları ve sanayi bölgelerinde ise bilgilendirme yazıları şeklinde olmaktadır( ÇOB, 2009a)

4.2 Geri Dönüşüm Paydaşları İle Yeni Nesil Protokol

Üsküdar Belediyesi, atıkların toplanmasını götürü bedel ( tonaj)  usulü hizmet alımı yerine araç kiralama ve personel hizmet alımı yaparak katı atıkların ve ambalaj atıklarının toplanması hizmetini direk kendisi yöneterek mevcut sisteme daha farklı bir ivme kazandırmıştır. Ülkemizdeki yaygın toplama sisteminde,  katı atıklar tonaj usulü hizmet alımı ile geri dönüştürülebilen atıklar ise protokol yapılan işletmeler tarafından toplanmaktadır. Üsküdar Belediyesi, 2015 yılında geri dönüşüm alanında  'Atıklarınız Çöp Olmasın Enerjiye Dönüşsün'' temalı yeni toplama modelini geliştirerek geri dönüşebilen atıkların toplanmasında daha aktif rol alarak örnek bir uygulamaya imza atmış oldu. Bu sayede, hem çevreyi korumuş hem de temizlik araçlarının yakıtını geri dönüştürülebilen atıklardan elde ederek, hammadde israfını engelleyerek ekonomiye büyük katkı sağlandı. Yapılan protokole istinaden, ambalaj atıklarının yönetimi Üsküdar Belediyesi tarafından yapılmaya başlandı. Araç kiralama ve personel hizmet alımı ile yapılan ihale ile 841 personel ve 120 adet araç hem katı atıkların toplanmasında hem de geri dönüştürülebilen atıkların toplanmasında görev almaktadır.

4.3 Protokol Şartları

Ambalaj atıklarının, atık camların, bitkisel atık yağların ve elektrikli ve elektronik atıkların toplanması ile ilgili olarak lisanslı işletmelerin toplanan atık miktarına istinaden Belediye’ye yakıt desteği sağlaması konusunda protokole madde konulmuştur.

Ambalaj atıklarının toplanması ile ilgili olan protokolde, lisanslı işletmenin toplanan ambalaj atıklarının toplam 6 ay ortalaması 700 ton altında olduğunda 1/18, toplam 6 ay ortalaması 700 ton üzeri olduğunda ise 1/15 oranında litre bazında Belediye’ye yakıt desteği sağlamaktadır. Toplanan ambalaj atıklarının teslim yerinin Üsküdar Belediyesinin Atık Yönetim Merkezi olması ve burada toplanan atıkların lisanslı firma tarafından düzenli olarak alınarak taşınması konusunda gerekli değişiklikler yapıldı.

Bitkisel atık yağların toplanması ile ilgili olan protokolde, lisanslı işletmenin toplanan atık yağ miktarı karşılığında her ay Belediye’ye 2,5 ton’luk yakıt desteği sağlaması, atık yağ çıkaran tüm işletmelerin düzenli olarak denetlenmesi konusunda değişiklikler yapıldı. Sadece atık yağ üreten işletmelerin denetlenmesi için bir ekip oluşturularak düzenli olarak denetlenmesi sağlandı. Denetim sonucunda kanalizasyon sistemine karışan atık yağlar da sisteme dâhil edildi.

Atık cam protokolünde, lisanslı işletmenin toplanan atık cam toplam miktarının 1/60 oranında litre bazında Belediye’ye yakıt desteği sağlaması konusunda değişiklik yapıldı. Elektrikli ve elektronik atıkların toplanması ile ilgili olan protokolde, lisanslı işletmenin toplanan elektrikli ve elektronik atıkların toplam miktarının 1/20 oranında litre bazında Belediye’ye yakıt desteği sağlaması konusunda değişiklik yapıldı. Üsküdar Belediyesi’nin kendisi tarafından toplanan atıklar, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından lisans almış işletmeler ile protokol gereği belirtilen oranlarda, araçlarımızda yakıt olarak kullanılmaya başlandı. Bu sayede, tüm atıkların toplanmasında, kullanılan araçların yakıtları bu yöntem ile finanse edilmektedir.

4.4 Yeni Nesil Geri Dönüşüm Toplama Metodu

Dünyadaki ve ülkemizdeki geri dönüştürülebilen atıkların toplanma yöntemi incelenerek ülkemiz için gerekli olan enerjinin zamanında, güvenilir ve maliyet-etkin şekilde, makul fiyatlarda ve çevreye duyarlılık sağlanması için en uygun geri dönüşüm toplama modeli olarak belirlenmiştir. Kaynağında ayrıştırmayı da içine alan ve haftanın belirli günlerinde katı atıklar toplanmadan sadece geri dönüştürülebilen atıkların toplandığı ikili toplama metodu benimsenmiştir. Bu metot ile vatandaşın katılımı aktif olarak sağlanmıştır. Üsküdar ilçesi iki farklı bölgeye ayrıldı.  Hiçbir poşet dağıtılmadan ve ekstra hiçbir geri dönüşüm konteyneri konmadan,  emek ve enerji sarfiyatı olmadan, Salı günü bir bölgede, Cuma günü bir bölgede, bilgilendirme ve duyurular yapılarak vatandaşların, bir hafta boyunca biriktirdikleri geri dönüştürülebilen atıkları kendi mahallelerinin ambalaj atıklarının toplanma gününde konteynerlere bırakması sağlandı. Buna göre,  haftada sadece bir gün olmak üzere, 1. Bölgede Salı günü, 2. Bölgede Cuma günü geri dönüştürülebilen atıklar toplanmaya başlandı. Bu günlerde, katı atıklar toplanmadı. Çünkü temizlik araçları bu günlerde sadece geri dönüşebilen atıkları toplamak için planlandı. Vatandaşlardan belirtilen günlerde, katı atık çıkarmamalarını, sadece geri dönüşebilen kâğıt, karton, plastik gibi atıklarını saat 18.30’ dan dan sonra çıkarmaları istendi. 45 günlük çalışma sonucunda geri dönüştürülebilen atıkların miktarında yüzde 110’ lük bir artış elde edildi. 1. Bölgede ve 2. Bölgede hem Salı hem Cuma günleri geri dönüştürülebilen atıklar daha fazla çıkmaya başlandı. Bu başarıdan dolayı 1. Bölgede de 2. Bölgede de hem Salı günü hem Cuma günü toplanma modeline kendiliğinden geçilmiş oldu. Vatandaşlar tarafından bu toplama modeline sahip çıkılması ve elde edilen başarı sonucunda 01 Mart 2016 tarihinde başlatılan bu örnek toplama modelinde her iki bölge birleştirilerek 15 Nisan 2016 tarihinden itibaren iki gün olarak geri dönüştürülebilen atıklar toplanmaya başlandı. Kaynağında ayrıştırma modeli, Türkiye şartlarında ekonomik olarak işçi maliyeti, poşet maliyeti gibi hiçbir maliyet getirmeden kaynağında ayrıştırma başarısına ulaşmış bir proje olarak öne çıkmıştır.

Lisanslı TAT işletmeleri ile toplama yapıldığında, toplam geri dönüşüm tonajı yaklaşık olarak aylık 550-600 ton iken Belediye tarafından Salı ve Cuma günleri toplama yapıldığında bir ay sonunda geri dönüşüm tonajı iki katına çıkarak 1200 tona yaklaştırıldı. Toplama hizmeti, lisanslı işletme tarafından yapıldığında, yeterince geri dönüştürülebilen atık toplanmadığı ve geri dönüştürülebilen atıkların da büyük bir kısmı ise çöpe gidiyordu. Bu nedenle evsel katı atık hacmi şişiyor, iş hacmi artıyor ve milli serveti çöpe giderek enerji sarfiyatına sebep olduğundan çevrenin kirlenmesine neden oluyordu.

Bu sistemle, her gün çöp toplama yerine haftada beş gün çöp toplama iki gün ise geri dönüştürülebilen atıklar toplanmaya başlandı. Geri dönüştürülebilen atıkların toplanmasında aynı personel ve ayni araç kullanıldı. Hiçbir poşet dağıtılmadı ve sokaklara hiçbir geri dönüşüm konteyneri konmadı. Vatandaşın haftada 2 gün geri dönüştürülebilen atıkları çıkartması ve o gün evsel katı atık çıkartmaması hususunda bilgilendirilmesi yapıldı. Geri dönüştürülebilen atıkların toplanması, normal günlerde evsel katı atıkları toplayan personel ve araçların Salı ve Cuma günlerinde sadece geri dönüşüm toplaması şeklinde olduğundan çok ekonomik, enerji verimliliği açısından çok avantajlı ve toplanan geri dönüşüm miktarının çok yüksek olduğu bir sisteme ulaşılmış oldu. Lisanslı işletmenin hiçbir maliyet harcamadığı ve tüm toplama işçiliğini de belediye olarak yapıldığından dolayı ekstra maliyet harcanmadan elde edilmiş olan bu malzemeler, ambalaj atıklarını işleyen kuruluşlara verilerek Üsküdar Belediyesi’ne yakıt kazandırıldı. Aylık 70 ton yakıt kazancı oldu ve evsel katı atık toplayan araçların yakıtının  yüzde 70’i bu şekilde karşılanmaya başlandı.

Şekil 1

* 2015 yılı Ocak ve Şubat ayları protokol öncesi toplanan ortalama tonaj ve ortalama kazanç miktarıdır.
** 2015 yılı Mart - Aralık arasındaki aylarda protokol sonrası toplanan ortalama tonaj miktarı ve ortalama kazanç miktarıdır.
*** 2016 yılı Mart ayı toplanan ortalama tonaj ve ortalama kazanç miktarıdır.

4.5 Geri Dönüşümün Enerji Ayak İzi

Üsküdar Belediyesi olarak geçen yıl geri dönüşüm alanında geliştirdiğimiz 'Atıklarınız Çöp Olmasın Enerjiye Dönüşsün'' temalı yeni toplama modeli ile hem hammadde israfı önlenerek çevre korundu, temizlik araçlarının yakıtı geri dönüştürülebilen atıklardan elde edildi, enerji israfı önlenerek ekonomiye büyük katkı sağlandı. Bu sayede, Üsküdar Belediyesi olarak geri dönüşümde bıraktığımız enerjimizin ayak izi çıkarıldı. 2015 yılında, 1.800 ton Cam Atığı, 7 bin 400 ton Ambalaj Atığı, 255 ton Atık Yağ,  10 ton Elektronik Atık, 1,6 ton Atık Pil olmak üzere toplam 9 bin 467 ton atık topladık. Bunun karşılığında da 222 ton yakıt elde ettik. Elde ettiğimiz bu yakıtı Temizlik araçlarımızda kullandık. Geri dönüştürülebilen atıkların çöpe karışması engelleyerek, bıraktığımız enerjimizin ayak izi,

•   Topladığımız atık miktarları ile 125 bin 800 adet yetişmiş ağacın kesilmesini önledik.
•   180 ton petrol tasarrufu sağladık.
•   255 milyon ton suyun kirlenmesini önlemiş olduk.
•   Pillerin toplanmasıyla 425 bin m3 toprağın kirlenmesini önledik.
•   Atık elektrikli ve elektronik eşyaların toplanmasıyla 4,3 milyar ton toprağın kirlenmesini önledik.
•   Çöp hacminde azalma sağladık.
•   Ekonomiye katkı sağladık.
•   Çevremizi koruduk.

01.03.2016 tarihinde uygulamaya başlanılan yeni ve örnek toplama modeli ile Üsküdar Belediyesi, günlük olarak toplanan 42 ton geri dönüştürülebilen atıktan yaklaşık olarak 2,5 ton yakıt elde etmektedir.  Bu sayede her gün;

32 ton atık kâğıt toplayarak;

•   544 ağacın kesilmesi,
•   1.150 ton sera gazı CO2 atmosfere atılması,
•   130. bin kWh elektrik enerjisinin israf edilmesi,
•   8 bin 544 kg kirletici gazın atmosfere atılması,
•   110 m3 depolama alanı tasarruf edilmesi,
•   2 bin 700 m2 ormanlık alanın tahrip edilmesi,
•   1.216 ton suyun israf edilmesi önlenmektedir. ( Öztürk, M. 2005 )

2 ton atık cam toplayarak;

•   200 lt petrol tasarrufu sağlanmakta,
•   1 aracın trafikten çekilmesine eşdeğer oranda karbon emisyonunun atmosfere salınması önlenmektedir,
•   Her gün karbon emisyonunda sağlanan azalma 40 ağaç tarafından emilen karbon emisyonuna eşdeğerdir.
•   Yüzde 25 oranında enerji tüketiminde azalma,
•   Yüzde 20 oranında hava kirliliğinde azalma,
•   Yüzde 80 oranında maden atığında azalma,
•   Yüzde 50 oranında su tüketiminde azalma olmaktadır.( Şişecam Sürdürülebilirlik Raporu,2013)

8 ton atık plastik toplayarak;

•   112 bin kW/sa enerji tasarrufu yapılmaktadır.

1 ton atık yağ toplayarak;

•   1 milyar lt içme suyunun kirlenmesi önlemektedir.

30 kg atık pil toplayarak;

•   1 milyon ton suyun kirlenmesini önlemekte,
•   6 bin 668 m3 toprağın kirlenmesi önlenmektedir.

50 kg atık elektrikli elektronik eşya toplayarak,

•   25 milyar ton toprağın kirlenmesi önlenmektedir.

Üsküdar – Hekimbaşı Aktarma İstasyonu Arası Araç Yakıt tasarrufu;

•   Aylık olarak 150 daha az sefer yapılarak 990 lt yakıt tasarrufu sağlanmaktadır.

Hekimbaşı – Şile Kömürcüoda Düzenli Depolama Arası Araç Yakıt tasarrufu;

•   Aylık olarak 48 daha az sefer yapılarak 1.450 lt yakıt tasarrufu sağlanmaktadır.
•   Toplam olarak 2 bin 440 lt yakıt tasarruf edilmektedir.

4.6   Yeni ve Örnek Toplama Modelinin Avantajları

Çevre ve geri dönüşüm bilinci oluşturulurken, çöp tonajı da azalmış olacaktır. Atık Yönetim Merkezimizde toplanan atıkların geri dönüşmesi ile kazanılan hammadde miktarı, küçük bir maden ocağında üretilen hammadde miktarı kadardır. Toplama projesinde maliyet sıfırdır. Üsküdar ilçesinin sokaklarının dar olması sebebi ile cadde ve sokaklara konteyner koymanın güçlüğü de eklenince ekstra geri dönüşüm konteyneri konulmadan, katı atıklar ve geri dönüştürülebilen atıklar toplama günlerinde aynı konteynere atıldığı için konteyner maliyeti de sıfır olmaktadır. Hanelere geri dönüşüm poşeti dağıtılmadığı için vatandaşların evinde mevcut poşetleri değerlendirmesi sonucu ek maliyet getiren poşet maliyeti de olmamaktadır. Atıkların toplanması, mevcut temizlik araçları ve mevcut personel ile olduğundan dolayı ek iş gücü maliyeti yoktur. Temizlik araçlarının aylık yakıt giderinin, 79 tonu geri dönüştürülebilen atıklardan karşılanmış olmaktadır. Bu metot ile çevreye günlük olarak 39,5 ton daha az geri dönüşebilen atık atılmış ve hammadde olarak kullanılması sağlanmıştır. Hiçbir maliyet getirmeden belediyeye yakıt desteği sağlanmaktadır. Üsküdar halkı tarafından bu toplama modeli yoğun olarak kabul görmüştür. Bütün bu nedenlerden dolayı, Üsküdar Belediyesi, Üsküdar’a gönül vermiş tüm çalışanları ve vatandaşlarıyla elele vererek hem doğanın korunmasına hem de ekonomiye katkı sağlamış olduğu gibi enerji verimliliği yönünden de büyük oranda tasarruf sağlamış olmaktadır.

5. SONUÇ VE ÖNERİLER

Ülkemizde, atık yönetiminin etkinleştirilerek atık azaltma, kaynakta ayrıştırma, toplama, taşıma, geri kazanım ve bertaraf safhalarının teknik ve mali yönden bir bütün olarak geliştirilmesi; bilinçlendirmenin ve kurumsal kapasitenin geliştirilmesine öncelik verilmelidir. Sürdürülebilir atık yönetimine uygun olarak şehirlerde atık ve emisyon azaltma, enerji, su ve kaynak verimliliği, geri kazanım, gürültü ve görüntü kirliliğinin önlenmesi, çevre dostu malzeme kullanımı gibi uygulamalarla çevre duyarlılığı ve yaşam kalitesi artırılmalıdır.(Sayıştay Raporları, 2007)

İklim değişikliğine neden olan emisyonları ve fosil yakıtlara bağımlılığı azaltmak için yenilenebilir enerji kullanımının artmasının ve mevcut enerji talebinin düşürülmesi gerekir. Enerji talebinin düşürülmesinde enerji verimliliği çok önemli bir role sahiptir. Enerjiyi verimli kullanmak, seragazı emisyonlarının azaltılmasında en hızlı ve maliyeti en düşük çözümdür. Özellikle; hızla artan dünya nüfusu göz önünde bulundurulduğunda, artan talebin karşılanmasında enerji verimliliğinin ne denli önemli olduğu daha iyi anlaşılır.(ÇŞB,2011)

Mevcut toplama sisteminin getirdiği sıkıntılar yüzünden geri dönüşüm sisteminin değişmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Çözüm odaklı çalışmalar sonucunda, ihale yönteminin araç kiralama ve personel hizmet alımı ihale yöntemi olarak değişmesiyle birim maliyete düşen vatandaş memnuniyeti yükselmiş, sıkıntı ve şikâyetler azaldı. Katı atıkların toplanma yönetimi belediye tarafından yapılarak sahaya hakim olundu. Temizlik ve çevre ile ilgili hizmetler kapsamında oluşan tüm şikayetlere en hızlı şekilde müdahale edilerek memnuniyetsizlikler memnuniyete dönüştürüldü.  Ambalaj atıklarının ve diğer geri dönüştürülebilen atıkların toplanmasında da gerekli hassasiyet gösterilerek geri dönüşebilen kâğıt, karton, metal, plastik, cam, kullanılmış kızartmalık atık yağ, pil, elektrikli ve elektronik atıkların en iyi şekilde toplanması sağlanmaktadır. Geri dönüşebilen atıkların da katı atıkların içine gitmesi engellenmektedir. Vatandaşların yeni toplama modeline yoğun bir şekilde sahip çıkmasıyla, katı atıkların ve ambalaj atıklarının ülkemizde uygulanabilecek ikili toplama modeli olarak, proje öne çıkmaktadır.

Yürürlükte olan geri dönüşüm sistemi ile ilgili mevzuatlar gereği şartları yerine getirerek toplama ayırma tesisi lisansı almış olan işletmelerin, ambalaj atıklarını kaynağında ayrı toplamaları ve ayrıştırmaları yetkisi gibi belediyelerin de ambalaj atıklarını sadece kaynağında ayrı toplayabilmeleri için lisans alma şartı aranmaksızın yetkilendirilmesi uygun olacaktır. Bakanlık tarafından yetkilendirilen Belediyeler, bu sayede ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanmasını en etkin ve en verimli şekilde yaparak hammaddelerin israf edilmesi önlendiği gibi geri dönüşebilen atıkların tonajında yüzde 100’e varan artış sağlanmasına ve enerji verimliliğine yardımcı olacaktır.

Belediyeler, katı atıkların toplanmasını düzenli bir şekilde yürütmek ve enerji verimliliği ile de yükümlüdürler. Katı atıklar düzenli olarak cadde ve sokaklardan toplanmaktadır. Geri dönüşebilen atıkların da bu toplama sistemine entegre edilerek toplanması sağlanmalıdır. Bu sistemin, İstanbul koşullarında, büyük yarar sağlayacağı düşünülmektedir. Belediyenin mevcut olanakları kullanılarak geri dönüşebilen atıkların da katı atık toplama sistemine entegrasyonu ile ambalaj atıklarının toplanması gerçekleştirilmektedir. Belediyenin kullandığı araçların bir kısmının yakıtı, geri dönüştürülebilen atıklardan elde edildiği için çevresel ve ekonomik yüklerin minimize edilerek enerji tasarrufu hedeflenmektedir.

Kaynağında ayrıştırma modeli, Türkiye şartlarında ekonomik olarak işçi maliyeti, poşet maliyeti gibi hiçbir maliyet getirmeden kaynağında ayrıştırma başarısına ulaşmış bir proje olarak öne çıkacaktır. Geri dönüştürülebilen atıkların çöp deponi alanına gitmeyerek hammadde olarak kullanılması, bu sayede enerji harcanmasının ve sera gazı emisyonlarının da arttırılması önlenecektir. Bu nedenle, iklim değişikliği ile mücadele bakımından uygun, sürdürülebilir bir atık yönetim sistemi, ambalaj atıklarının diğer atıklarla karışmadan kaynağında ayrı toplanmasını ve organize bir yapılanma (ikili toplama) kapsamında geri kazanımını gerektirmektedir.

 KAYNAKLAR

1-ÖZTÜRK, M.(2005), “ Kullanılmış Kâğıttan Geri Kazanılması Kullanılmış Kâğıttan Kâğıt Üretimi”, Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara.

2-ÇOB, (2009a),TC. Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı, Ambalaj Atıkları Şube Müdürlüğü, I.Ambalaj Komisyonu (Ambalaj Alt Komisyon Raporları).

3-Sayıştay Raporları, Türkiye’de Atık Yönetimi (2007) Sayıştay Dergisi, Sayı 64, Ocak-Mart 2007, 131-143

4-Şişecam Sürdürülebilirlik Raporu 2013

5-ÇŞB, (2011) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Türkiye Cumhuriyeti İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı,2011-2023

6-ÇŞB, (2012) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Türkiye Cumhuriyeti İklim Değişikliği Uyum Stratejisi ve Ulusal Eylem Planı,2011-2023

7-Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ulusal Geri Dönüşüm Strateji Belgesi ve Eylem Planı, 2014- 2017