Edirne Selimiye Camii UNESCO Dünya Miras listesinde...

Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi "UNESCO Dünya Miras Listesi" adaylık dosyası çalışmaları, 2006 yılının ekim ayından itibaren Belediyemizin AB ve Uluslararası İlişkiler Bürosu tarafından yürütülmüş ve bu noktaya getirilmiştir.
UNESCO Dünya Mirası Varlığı Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi Adaylık Dosyası Çalışma Süreci
UNESCO Dünya Miras Listesi için yapılan çalışmalarımız iki aşamada yürütülmüştür:
1. Aşama- Dünya Miras Listesi Adaylık Dosyasının Hazırlanması
Adaylık dosyası, 290 maddeden ve 9 ekten oluşan Dünya Miras Listesi Adaylık Dosyası Başvuru Kılavuzu Ocak 2008'e göre -(Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention WHC.08/1 January 2008) İngilizce hazırlanmıştır.
2. Aşama- Alan Yönetim Planı'nın Hazırlanması
Dünya Miras Listesi Adaylık Dosyası Başvuru Kılavuzu'nun Ek 5 "Aday Varlıkların Dünya Miras Listesine Kaydı İçin Format"ın 5. maddesine göre Alan Yönetim Planı yapılmıştır.
Bunun yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'na eklenen 27.11.2005 tarih ve 5226 sayılı "Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulu'nun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik" de Alan Yönetim Planı hazırlanmasını zorunlu kılmıştır. Söz konusu yönetmelikte belirtilmiş olan kurum, kuruluş ve sivil toplum örgütleri ile ilk toplantı 06.11.2006 tarihinde Belediye Meclis Salonu'nda gerçekleştirilmiştir. Yönetmelikte belirtilen çerçevede Belediyemizden ve kentteki diğer resmi kurum, meslek odaları ve sivil toplum örgütleri temsilcileriyle, Alan Yönetim Planı'yla ilgili bugüne kadar 12 toplantı yapılmıştır. Alan Yönetim Sınırları'nın yeniden görüşülmesi amacıyla konuyla ilgili son toplantı Edirne Valiliği'nin bünyesinde Sayın Vali Mustafa Büyük başkanlığında valilik toplantı salonunda yapılmıştır.
Yapılan son toplantıda Kültür ve Turizm Bakanlığı Edirne Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'nun 13.10.2007 tarih ve 1715 sayılı kararıyla onaylanan Alan Yönetim Sınırı, yeniden ve gerekçeleriyle görüşülmüş ve Alan Yönetim Sınırı'nın kabul edilmiş haliyle uygun olduğuna karar verilmiştir. Bunun dışında kurumların alan yönetim planı için bütçelendirme yapmalarından bahsedilmiştir.
Toplantılar, ilgili yönetmelik çerçevesinde Edirne Belediyesi'nin başkanlığında, resmi kurumlar olarak Edirne Valiliği, Trakya Üniversitesi, Vakıflar Bölge Müdürlüğü, Edirne Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu (E.K.T.V.K.K), kamu kuruluşu niteliğindeki tüzel kuruluşlar; Edirne Ticaret ve Sanayi Odası, Edirne Ticaret Borsası, Edirne Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği, sivil toplum kuruluşu olan Kent Konseyi, Edirne Barosu, konuyla ilgili Meslek Odaları'nın görevlendirdiği temsilcilerin katılımıyla gerçekleşmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın konu ile ilgili birimi, Tabiat Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'dür. 09-11 Ocak 2007 tarihinde ilgili Bakanlığı temsilen gelen görevlilerle birlikte yönetim alanı sınırını belirlemek amacıyla incelemeler yapılarak, Bakanlık temsilcileri ve Edirne'de Alan Yönetim Planı hazırlanmasına katılmış olan resmi kurum, kuruluş ve STK temsilcilerinin görüşleri doğrultusunda, öneri "Alan Yönetim Sınırı" belirlenmiştir.
Bu görüşler doğrultusunda ilgili Bakanlığın hazırladığı Alan Yönetim Plan Sınırı, E.K.T.V.K.K tarafından 13.12.2007 tarih, 1715 sayılı karar ile onaylanmıştır. Alan Yönetim Başkanlığını Namık Kemal Döleneken sürdürmektedir.
ICOMOS-CIVVIH Toplantısı 16-17 Kasım 2009
Bilimsel ve teknik danışmanımız Prof. Dr. Nevzat İlhan ve ICOMOS Türkiye Başkanı Prof. Dr. Nur Akın'ın girişimleriyle, belediyemiz ICOMOS-CIVVIH toplantısına ev sahipliği için talepte bulunmuştur. UNESCO'nun alt birimi olan ICOMOS, dünya çapında yapılan toplantılardan bir tanesini Türkiye'de İstanbul'da gerçekleştirmiştir. Diğer toplantı da şehrimiz Edirne'de gerçekleştirilmiştir. Yapılan bu toplantı, UNESCO Dünya Miras Listesi yolunda olan Edirne ve Selimiye Camii ve Külliyesi için çok önemli bir adım olmuştur.
Dünya Miras Listesi Adaylık Dosyası'nın hazırlanması çalışmaları, Prof. Dr. Nevzat İlhan'ın bilimsel danışmanlığında Belediyemiz AB ve Uluslararası İlişkiler Bürosu çalışanları Adaylık Dosyası Sorumlusu-Teknik Koordinatör M.A. Sanat Tarihçisi F.T. Işılay Yıldırım, İdari Koordinatör Mesude Şenol, Grafiker Altay Mocan, Harita Teknikeri Berk Çakır, Tarihçi Özlem Uçar, Kamu Yönetimcisi Yaşagül Ekinci, Çevirmenler Hikmet Çavuşoğlu, Demet Duran, Nihan Kendir tarafından hazırlanmıştır.
1. Aşama olan Dünya Miras Listesi Adaylık Dosyası'nın hazırlanması sırasında;
adaylık dosyası başvuru kılavuzu maddeleri gereği istenen belgeler konuyla ilgili makamlardan (Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü, E.K.T.V.K.K, Vakıflar Genel Müdürlüğü, TREDAŞ, GAZDAŞ, Türk TELEKOM, Edirne İl Müftülüğü, Trakya Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Bülent Bankacı gibi özel koleksiyonerler vb.) temin edilerek adaylık dosyasına eklenmiştir. 250'ye yakın konuyla ilgili kaynak taranarak, özel arşivlere ulaşılarak gerekli dokümanlar toplanmış, konuyla ilgili haritalar çizilmiş, görseller düzenlenmiştir.
1. Aşama olan Dünya Miras Listesi Adaylık Dosyası'nın hazırlanması sırasında, adaylık dosyası başvuru kılavuzu maddeleri 1. maddeden, 9. maddeye kadar bilgileri ve görselleri hazırlanarak düzenlenmiştir. Selimiye Külliyesi kendi içinde 9 alt bölüme ayrılarak Dünya Mirası Kılavuzu'nda belirtilen "1. madde Aday Varlığın Tanımlanması" maddesinden başlayarak, "7. madde Ekler" maddesine kadar tasnif edilerek hazırlanmış "8. madde iletişim bilgileri", "9. madde taraf ülkenin imzası"nı kapsamaktadır. Yapıyla ilgili tüm tescil fişleri ve kurul kararları taranmış, ilgili haritalar ve yönetim alanında yer alan yapıların tescil fişleri yeniden düzenlenmiş, varlıkla ilgili destekleyici planlar ve görseller hazırlanmıştır.
Belediyemizin AB ve Uluslararası İlişkiler Bürosu tarafından 2006 yılının ekim ayından itibaren hazırlanan UNESCO Dünya Miras Listesi adaylık dosyası, 1 Şubat 2010'da Paris'e UNESCO'nun Genel Merkezi'ne gönderilmiştir. UNESCO Genel Merkezi ve Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nden gelen resmi yazılar neticesinde, Adaylık Dosyamız, Uygulama Rehberi'nde tanımlanmış olan tüm teknik gereklilikleri başarıyla yerine getirerek incelemedeki ilk aşamayı geçmiştir. Dosyaların bir örneği de incelenmek amacıyla ICOMOS'a iletilmiştir. 2010 yılının ekim ayında ICOMOS uzmanı Ratish Nanda, Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi'ni yerinde incelemek amacıyla Edirne'ye gelmiş, Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi'ni, Alan Yönetim Sınırı'nı ve konuyla ilgili resmi makamları ziyaret etmiştir.
Tüm bu çalışmalar neticesinde, Türk-İslam Mimarisi'nin gözbebeği olan, dünya mimarlık tarihinin en önemli kubbeli yapılarından ve Türk-İslam mimarisinin doruk yapısı Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi, 27 Haziran 2011 tarihinde Dünya Miras Komitesi tarafından Paris'te yapılan toplantıda, Dünya Miras Listesi'ne girmiştir.
Mimarlık Tarihinin En Geniş Mekana Kurulu Yapısı
Dehanın ustalık eseri, Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi'nin (1569-1575) kapladığı alan, 22.202 m²'dir. Mimarlık tarihinde, en geniş mekâna kurulu yapı olarak kabul edilir. Selimiye Camii, iç bölümüyle
Tek Kubbenin Anıtsallığı
Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi, Türk-İslam mimarisi içindeki kubbe geleneğinin en son aşamasını oluşturmaktadır. Mimar Sinan dehasıyla, Selimiye Camii ile tek kubbeyi, kullandığı muhteşem inşa sistemiyle, bu derece egemen kılmıştır. Selimiye Camii'nin kubbe taşıyıcı sitemi, Sinan'ın merkezi planlı cami tipini geliştirme ve mekan bütünlüğünü sağlama yolundaki çabalarına doğrudan katkıda bulunacak şekilde tasarlanmış, sekiz ayaklı bir baldakendir. Bu sistem, kubbe yüklerinin duvarlara aktarılması yerine belli dayanaklarla zemine iletildiği karkasa benzer çözümler içinde ayak sayısının çokluğu bakımından en küçük kemer açıklığı sağlamasıyla belirgin bir statik üstünlüğe sahiptir. Geçiş eleman yüzeyleri ve ayak kesitleri küçülmekte; ayakların konumu mekandaki gelişim doğrultularını kesintiye uğratmamaktadır. İbadet mekânında cemaatin tek bir kubbe altında bütünleşebileceği en büyük ölçüde merkezi mekân anlayışı gerçekleştirilmiştir. Kubbe Rönesans örneklerinde olduğu gibi, çift cıdarlı değil, tek cıdarlıdır, kaburgalara, çift cıdara gereksinim duyulmadan, yalnızca kemerlere binen tuğlalarla böylesine büyük ve ışıklı bir kubbe inşa edilmiştir... Roma'dan kalan tek cidarlı küresel kubbeli mekân tipinde en güzel üsluplaşma süreci belki Sinan'da başlamıyor ama bence orada bitiyor. Onu aşan başka bir yapıt da yok... Osmanlı bu tek cidarlı kubbe çözümünü zirveye taşıyor...
Çapı 31,
Üstün Mimari
Edirne Selimiye Camii, muhteşem inşa sistemi sayesinde, caminin bütün duvarları yıkılsa dahi, kubbenin yükü kendini taşıyan sekiz fil ayağıyla taşındığı için hiç yıkılmadan ayakta kalabilecek şekilde inşa edilmiştir. Bu özellikten ötürü de yapı eşsiz bir özelliğe sahiptir.
Aydınlık İç Mekan Etkisi
Yapının üstün mimarisi sayesinde, hiçbir İslam yapısı ve bazilika örnekleri Selimiye kadar, günün hiçbir vakti aydınlık değildir. Sinan, Selimiyesinde duvarları öylesine inceltmiştir ki, duvarlara dantel gibi işlenen, pencereler sayesinde cami iç mekânı bu derece aydınlık olmaktadır.
Selimiye Camii Minareleri, İslam Mimarisinin En Uzun Minarelerindendir
Kalem gibi göğe yükselen, ana yapıyı dört köşeden saran Selimiye caminin minarelerinin yüksekliği 70.89 metredir. Minare, alem dahil 85 metreye ulaşmaktadır. Selimiye Camii'nin minaresi Osmanlı mimarisi içindeki en uzun minaredir.
Dehanın Gücü... Kalem Gibi İnce Minarelerin İçinde Üçer Yollu Merdivenler
Üç Şerefeli Cami'nin üç şerefeli minaresinden etkilenen Mimar Sinan, Selimiye Camii'nin avluyla caminin birleştiği köşelerde yer alan minarelerini, Üç Şerefeli Cami'nin minaresi gibi üçer yollu yapmıştır. Bu üçer yollu minarelerde insanlar üç ayrı merdivenden çıktıklarında birbirlerini görmezler. Birinci merdiven ile birinci ve üçüncü şerefelere, ikinci merdiven ile ikinci ve üçüncü şerefelere, üçüncü merdiven ile ise doğrudan doğruya üçüncü şerefeye çıkılır ve bu sırada çıkanlar birbirlerini göremezler.
Göz Alıcı Süslemeler
Caminin iç mekânına girildiğinde, hem kubbenin muhteşemliği, hem de içerde yer alan süslemeler insanı büyülemektedir. Her biri ince ince nakşolunmuş tüm süslemeler hem teknik bakımdan hem de kompozisyon bakımından Osmanlı çini sanatının,16. yüzyılın ikinci yarısına ait en önemli örneklerindendir.
Türk Çini Sanatındaki Eşi Olmayan Örnek
Selimiye Camii'nin hünkar mahfilinde yer alan, elma ağaçlı pano, Türk çini sanatındaki tek, eşsiz örnektir. Bu örnekten başka hiçbir çini örneğinde, meyveli ağaç kompozisyonu görülmemektedir.
Bozulmamışlık
Selimiye Camii'nin strüktüre yönelik restorasyonu söz konusu olmamıştır. Sultan Abdülmecid döneminde yapılan restorasyon da 1983-1985 dönemi yapılan restorasyon da bezemeye yönelik olmuştur. Caminin strüktür sisteminin üstün olmasından dolayı, geçirdiği depremlerden vb. ötürü hiç bir şey olmamıştır. 1584'de minareye düşen yıldırım sonucu, minare Mimar Sinan'ın kendisi tarafından onarılmıştır. İlerleyen yıllarda da minarelere yıldırım düşmüştür, en son olarak da 1930'da şiddetli kasırgadan ötürü minare külahları uçmuştur. Yapıda statik ve strüktür problemi ve bu problemlerden ötürü yaşanan bir hasar olmadığı için yapıda bu anlamda bir restorasyon gerçekleşmemiştir.
Tüm bu üstün özellikleri göz önüne alınarak, Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi, UNESCO Dünya Miras Listesi'ne (i) "To represent a masterpiece of human creative genius" (Dahi Bir Sanatçının Eşsiz Bir Sanat Eserini Veya Şaheserini Temsil Etmek) ve (iv) "To be an outstanding example of a type of building, architectural or technological ensemble or landscape which illustrates (a) significant stage(s) in human history" (İnsanlık Tarihinde Önemli Bir Aşamayı Veya Aşamaları Gösteren Bir Yapı Biçiminin Veya Mimari Bileşim Veya Peyzajın Olağanüstü Örneği Olmak) kriterlerince uygun bulunmuştur.
UNESCO Dünya Mirası Programı Nedir?
1972 tarihli UNESCO "Dünya Doğal ve Kültürel Mirasının Korunması Sözleşmesi"ne göre, dünyada "evrensel seçkin değer" ölçütlerine uyan kültürel ve doğal varlıklar, "Dünya Mirası" sayılıyor.
"Dünya Mirası Listesi" adını taşıyan bu listeye girmeyi başaran yerler, dünya çapında statü, prestij, turistik çekicilik, kaynak ve teknik yardım imkanı elde ediyor.
Üye ülkeler ise bunun karşılığında söz konusu yerlerin "otantikliğini ve bütünselliğini" bir Yönetim Planı çerçevesinde korumak üzere gerekli idari önlemleri alma yükümlülüğünü üstleniyor. Sözleşmenin uygulamasının izlenmesi, 24 ülkeden uluslararası uzmanların seçilerek yer aldığı Dünya Miras Komitesi sorumlu. Listeye girecek yerleri de aynı Komite tespit ediyor.
Türkiye'nin başvuruları sonucunda, Dünya Kültür Mirası Listesine, 1982 yılından bu yana İstanbul, Divriği Ulu Cami, Truva, Safranbolu, Pamukkale, Kapadokya, Nemrut, Xanthos-Letoon ve Hatuşaş girdi.
F. T. Işılay Yıldırım
M.A. Sanat Tarihçisi
Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi UNESCO Adaylık Dosyası Sorumlusu-Teknik Koordinatör
Edirne Belediyesi, KUDEB